Khamiistii waxay u ahayd “maalin aad u xun” oo “naxdin leh” dadka ka shaqeeya waaxda dharka ee Lesotho markay xaqiiqsadeen wararka sheegaya in wax-soo-saarka waddanku u dhoofiyo Mareykanka uu wajahayo 50% canshuur soo dejinta, ama canshuur.
Teboho Kobeli, oo aasaasay shirkadda Afri-Expo Textiles, kana shaqaalaysiiyay 2,000 oo qof, ayaa si dirqi ah u qarin kari waayay dhibaatadiisa sida uu BBC-da u sheegay saamaynta ay suurtagal tahay in uu lumiyo qayb wayn oo ka mid ah suuqyada Maraykanka sababtoo ah qiimaha alaabtiisu waa inuu krodhaa.
Dalka yar ee koonfurta Afrika waxa uu noqday ilmaha boorka u ah Xeerka Kobaca iyo Fursadaha Afrika (Agoa) – oo ah sharci Maraykan ah oo 25 snao jira kaas oo dammaanad qaadaya inaan la canshuurin alaabta qaar ee Afrika ee ay soo degsanayaan macaamiisha Maraykanka.
Iyadoo loo arko aasaaska xiriirka dhaqaale ee Mareykanka iyo Afrika, ujeeddadu waxay ahayd in la caawiyo warshadaynta qaaradda, abuurista shaqo iyo tobannaan dal laga saaro saboolnimada.
Waxay ku saleysneyd falsafad ah in gargaarka lagu beddelo ganacsi.
Saamaynta guud ee xeerka ayaa ah mid laga doodi karo balse waxaa lagu tiriyaa in uu abuuray boqollaal kun oo shaqo, gaar ahaan dhinaca dharka.
Inkastoo Madaxweyne Donald Trump uusan magaciisa ku xusin, haddana xaaladda Agoa waa mid aan la hubin.
Sida wax badan oo ka soo baxay Aqalka Cad toddobaadyadii ugu horreeyay ee madaxtinnimadiisa, ku dhawaaqista Arbacadii soo baxday waxay abuurtay jahawareer – gaar ahaan, kiiskan, Afrika.
Dhinaca kale waxaa jira Agoa, oo leh hannaankeeda bilaa canshuurta ah, dhinaca kalena waxa jira Trump oo qeexaya canshuuraha u dhexeeya 10% (oo ay ku jiraan Kenya, Itoobiya iyo Ghana) ilaa 31% (Koonfur Afrika) iyo 50% (Lesotho).
Kee baa mudnaanta leh?
Koonfur Afrika, oo biraha iyo baabuurta u dhoofisa Maraykanka, waxay aaminsan tahay in tani ay muujinayso dhammaadka Agoa.
“Canshuuraha is-dhaafsiga ah waxay si wax ku ool ah u soo afjarayaa waxyaabaha ay dalalka Saxaraha ka hooseeya ee Afrika ka helaan Agoa,” ayay wasiirrada arrimaha dibadda iyo ganacsiga ee Koonfur Afrika ku sheegeen bayaan wadajir ah oo ay soo saareen shalay Jimcihii.
Laakiin xog-hayaha guud ee Kenya ee Arrimaha Dibadda Korir Sing’oei wuxuu qabay argati ka duwan tii hore.
“Waa aragtideena la tixgaliyay in ilaa sharcigu ka dhammaanayo Sebtembar 2025 ama ilaa uu horay meesha uga saaro Kongareeska, Congress-ka, canshuuraha cusub ee uu soo rogay Madaxweyne Trump, xaalad kasta, weli degdeg looma dhaqan-gelin doono,” ayuu ku yiri hadal uu soo saaray.
Kenya oo dharka u dhoofisa Maraykanka ayaa isku dayday inay arrintan waji geesinimo leh u yeelato, iyadoo sheegtay in maaddaama aysan u saameyn sida kuwa kale ee dharka dhoofiya, sida Vietnam iyo Sri Lanka, ay weli faa’iido tartan ah u yeelan doonto.
Wax kasta oo ku dhaca Agoa muddada dhow, waxay u muuqataa in canshuuraha aan waxba reebeyn ee Trump ay meesha ka saareen rajadii laga qabay in sharciga dib loo cusboonaysiiyo.
Sharciga xilliga Clinton, kaas oo jawiga hadda jira u ekeysiinaya sidii wax soo jireen ah oo waqti hore ahaa, ayaa la dilayaa in la cusboonaysiiyo dhammaadka sanadkan.
Laga soo bilaabo sanadkii 2000, waddamo Afrikaan ah ayaa canshuur la’aan wax ku geyn jiray suuqyada Mareykanka si ay ugu dhoofiyaan badeecado badan oo ay ka mid yihiin dharka iyo dunta, wax soo saarka kakaawaha iyo khamriga, iyo sidoo kale saliidda ceyriin.
Helitaanka ayaa lagu xiray dhawr shuruudood oo ay ka mid yihiin siyaasadaha suuqa xorta ah, shaqada iyo xuquuqul insaanka iyo wadarta siyaasadeed. Soddon iyo laba waddan oo ka hooseeya Saxaraha ayaa xaq u yeeshay sanadkii hore.
Sannadkii 2023, ganacsiga laba-geesoodka ah ee hoos yimaada Agoa wuxuu guud ahaan ahaa $47.5bn (£36.4bn), iyadoo Maraykanku dhoofiyay $18.2 bilyan oo badeecado qiimahooduna yahay iyo soo dejin dhan $29.3bn.
Marka loo eego ka mid ahaanshiyaha dhaqaalaha ugu weyn qaaradda, Koonfur Afrika iyo Nigeria ayaa ku badan ganacsiga sharciga, laakiin Lesotho ayaa si fiican uga faa’iidaysanaysa oo waxay noqotay mid si weyn ugu dhoofisa dharka Maraykanka, oo u qeybisa shirkado ay ka mid yihiin Walmart, GAP iyo Old Navy.
Agoa ayaa muddo dheer loo arkayay aalad muhiim ah oo ka mid ah quwadda jilicsan ee Mareykanka, gaar ahaan marka ay timaaddo ka hortagga saameynta sii kordheysa ee Shiinaha iyo Ruushku ku leeyihiin Afrika.
Hindise-sharciyeed lagu doonayo in lagu soo cusbooneysiiyo Agoa lana gaarsiiyo ilaa 2041 ayaa waxaa la yimid Sanatarka Dimuqraaddiyiinta ka tiursan ee Chris Coons sanad kahor, balse waxaa laga yaabaa in weli aan natiijo looga gaarin Kongareeska haatan.
Iyadoo canshuuraha Trump ay adduunka qalqal geliyeen, baahiyaha gaarka ah ee qaaradda ayaan kuwo muhiim ah ula muuqaan dalalka kale ee adduunka.
Haddii Agoa uu meesha ka baxo, Afrika waxay ku qasbanaan doontaa inay dhexdeeda u kuur-gasho ayna ka faa’iideysato abuuridda ganacsi canshuur la’aan ah oo gudaha qaaradda ah. Waxay sidoo kale ku qasbanaan doontaa inay si adag uga shaqeyso helidda saaxiibbo cusub oo ganacsi amaba ay ballaariso suuqyada haatan jira.
