Qatar ayaa hakisay shaqadeedii dhexdhexaadinta ee xabad joojinta iyo wadahadallada sii deynta la haystayaasha ee u dhexeeyay Israa’iil iyo Xamaas, sida ay saraakiishu sheegeen.
Waxay sheegeen inay shaqadaas dib u bilaabi doono marka Xamaas iyo Israa’iil ay “muujiyaan rabitaankooda” inay wadahadlaan.
Arrintan ayaa timi ka dib markii saraakiil saresare oo Maraykanka la sheegay inay sheegeen in Washington aysan aqbali doonin joogitaanka wakiillada Xamaas ee Qadar, iyagoo ku eedeeyay kooxda Falastiiniyiinta inay diiday hindise cusub oo lagu soo afjarayo dagaalka Gaza.
Qatar ayaa sheegtay in warbixinnada hore ee sheegay in ay ka baxday wadahadallada dhexdhexaadinta iyo in xafiiska siyaasadda ee Hamas ee Doha “uusan shaqeynayn” ay yihiin kuwo “aan sax ahayn.”
“Qadar waxa ay 10 maalmood ka hor ku wargelisay dhinacyada isku daygii ugu dambeeyay ee lagu doonayay in lagu heshiiyo, iyo in ay joojinayso dadaallada ay ku dhexdhexaadinayso Xamaas iyo Israa’iil haddii aan heshiis laga gaarin wareeggaas,” ayaa lagu yidhi war ka soo baxay wasaaradda arrimaha dibadda Qatar.
“Qadar waxay dib u bilaabi doontaa dadaalladaas… marka ay dhinacyadu muujiyaan rabitaankooda iyo sida ay uga go’an tahay inay joojiyaan dagaalka arxan darada ah.” ayuu intaasi ku daray bayaanku
Ururka Xamaas ayaa saldhig siyaasaddeed ku leh caasimadda Qadar tan iyo sannadkii 2012-kii, waxaana la sheegay inay ku timid codsi ka yimid maamulka Obama.
Qatar ayaa sidoo kale dhaleeceyn kala kulantay xildhibaanada Mareykanka ee ku aadan xiriirka ay la leedahay Xamaas. Jimcihii, 14 Senatar oo ka tirsan xisbiga Jamhuuriga ayaa warqad u qoray wasaaradda arrimaha dibadda ee Mareykanka iyagoo ka codsanaya Washington inay si degdeg ah u xayirto hantida saraakiisha Xamaas ee deggan Qatar, una soo gacan geliso dhowr sarkaal oo sare oo Xamaas ah oo deggan Qatar, waxayna Qatar ugu baaqeen “in ay joojiso martigelinta hoggaanka Xamaas. ”
Dhowr wakaaladood oo kuwa wararka ah ayaa Sabtidii sheegay in Qatar ay Maraykanka kula heshiisay inay Xamaas u sheegto inay xirto xafiiskeeda siyaasadeed ee Doxa sababo la xiriira “Diidmada inay si niyad sami ah uga wada hadlaan heshiis”.
Balse wasaarada arimaha dibada ayaa sheegtay in wararkaasi ay yihiin kuwa aan sax ahayn. Sheegashadaas waxaa sidoo kale beeniyay saraakiisha Xamaas.
Wadankan yar balse saamaynta ku leh Khaliijka ayaa ah xulafada muhiimka ah ee Maraykanku ku leeyahay gobolka. Maraykanka ayaa dalka Qadar ku leh saldhig ciidan oo dhanka cirka ah. Doxa ayaa kaalin ku lahayd gorgortan siyaasaddeed oo ay ka mid ahaayeen Iran, Taliban iyo Ruushka.
Marka laga soo tago Maraykanka iyo Masar, Qatariyiintu waxay sidoo kale door weyn ka ciyaareen wareegyada wadahadallada aan ilaa hadda lagu guulaysan ee lagu dhexdhexaadinayo xabbad joojinta dagaalka muddada sanadka ah u dhexeeya Israa’iil iyo Xamaas ee Qasa ka socda.
Laakiin waxaa jira caddayn isa soo taraya oo muujinaya isbeddel ku yimi xiririirka.
Kadib markii la dilay hogaamiyihii Xamaas Yahya Sinwar, Xamaas waxa ay teendho baroor diiq ah oo laba saacadood ah ku qabsatay magaalada Dooxa ee dalka Qatar, waxaana ay ku qabatay hool yar, taas oo si weyn uga duwan baroordiiqda saddexda maalmood ah ee halkaa loogu sameeyay hogaamiyihii Xamaas Ismaaciil Haniyeh.
Wadahadalladii u dambeeyay ee bartamihii bishii Oktoobar ayaa ku guul darreystay in wax heshiis ah laga gaaro, iyadoo Xamaas ay diiday hindise xabbad-joojin ah oo muddo gaaban ah. Kooxdan ayaa mar walba ku baaqaysay in gebi ahaanba la joojiyo dagaalka, isla markaana ciidamada Israa’iil ay si buuxda uga baxaan Qasa.
Warka ka soo baxay wasaaradda arrimaha dibadda Qatar ayaa lagu yiri: “Wararka warbaahinta ee la xiriira xafiiska Xamaas ee Dooxa waa kuwo aan sax ahayn”.
“Hadafka ugu weyn ee xafiiska Qatar waa in uu noqdo marin isgaarsiineed…[taasoo] ka qayb qaadatay in xabad joojin la gaaro marxaladihii hore.”
Israa’iil ayaa sidoo kale lagu eedeeyay inay diiday heshiisyada. Maalmo ka dib markii shaqada laga eryay horraantii toddobaadkan, wasiirkii hore ee gaashaandhigga Yoav Gallant, kaas oo ku eedeeyay ra’iisul wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu inuu diiday heshiis nabadeed.
Baaqa Xamaas ee ah in Qatar laga saaro ayaa u muuqda isku day maamulka Biden ee xilka kasii dagaya uu ku doonayo inuu ku qasbo nooc ka mid ah heshiis nabadeed ka hor inta uusan dhamaanin waqtigiisa bisha Janaayo.
Hadii Xamaas lagu khasbo inay ka baxaan Doha, ma cadda halka uu saldhigan doonaan xafiiskooda siyaasadeed. Xulafada muhiimka ah ee Iran ayaa noqon doonta ikhtiyaar, inkastoo dilkii hogaamiyihii hore Ismail Haniyeh ee Tehran bishii Luulyo ay soo jeedineyso inay halis ugu jiraan Israa’iil haddii ay halkaas saldhig ka dhigtaan.
Ikhtiyaarka ugu macquulsan waa Turkiga. Kaas oo xubin ka ah Nato, laakiin sidoo kale ah waddan ay Sunnigu aqlabiyad ka yihiin, waxay siin doontaa kooxda saldhig ay uga hawlgalaan si ammaan ah. Bishii April ee la soo dhaafay Madaxweyne Erdogan waxa uu Istanbul ku qaabilay madaxa siyaasadda ee Xamaas Ismail Haniyeh iyo wafdigiisa, halkaas oo ay kaga wadahadleen “waxa loo baahan yahay in la sameeyo si loo hubiyo in ku filan oo aan kala go’ lahayn la gaarsiiyo gargaarka bini’aadantinimo ee Qas, iyo geeddi-socod nabadeed oo caddaalad ah oo waarta oo gobolka ah” .
Tallaabadan ayaa sidoo kale loo badinayaa inay soo dhaweyn doonto Ankara, oo marar badan isku dayday inay isu dhigto dallaal u dhexeeya bari iyo galbeed.
Shaqsiyaadka muhiimka ah ee Xamaas sida Osama Hamdan, Taher al-Nunu, iyo kuwa kale oo inta badan lagu soo bandhigo xarumaha wararka ayaa ku sugnaa Istanbul muddo bil ka badan.
Joogitaankooda dheeraadka ah ee Turkiga waxay calaamad u tahay ka bixitaan booqashooyinkii hore, kuwaas oo caadi ahaan ku koobnaa joogitaano kooban.
Waxaa loo malaynayaa in ammaanka shakhsiga ah ee hoggaanka Xamaas uu hadda welwel weyn ku hayo kooxda oo laba hoggaamiye laga dilay wax ka yar afar bilood. Sidoo kale dhimashadii Haniyeh bishii Luulyo iyo bishii Oktoobar oo ay Israa’iil dishay Yahya Sinwar.
Sida laga soo xigtay Golaha Yurub ee Xiriirka Dibadda, “Xamas waxay qaadatay qaab ku meel gaar ah oo hogaamin wadajir ah si loo yareeyo saameynta dilalka mustaqbalka ee Israa’iil”.
H A Hellyer, oo ah xubin sare oo ka tirsan Machadka Royal United Services Institute (Rusi), ayaa BBC u sheegay in meelna “aanay ka ilaalin doonin isku dayga dil ee Israa’iil si la mid ah sidii ay u joogeen Doxa, halkaas oo Maraykanku ku leeyahay saldhigga ugu weyn ee gobolka.y”
Tillaabadan ugu dambeysay ayaa imaaneysa iyadoo saraakiisha Mareykanka ay u muuqdaan kuwo aad uga careysan qaabka ay dowladda Israa’iil u qaadatay joojinta dagaalka. Bishii Oktoobar, Xoghayeyaasha Arrimaha Dibadda iyo Difaaca Mareykanka ayaa sheegay in haddii Israa’iil aysan oggolaan gargaar bini’aadannimo oo dheeraad ah, ay wajihi doonaan siyaasad aan la cayimin “saameynteeda”.
Laakin, sida uu qabo Dr Hellyer, isku daygii Mareykanka ee gorgortanka ayaa ahaa mid khaldan.
“Iyagoo dejinaya khadadka cas oo u oggolaanaya Netanyahu inuu ka gudbo cawaaqib la’aan, maamulka Biden wuxuu si wax ku ool ah u dhiirigeliyay isla xisaabtan la’aan. Uma maleynayo in mid ka mid ah tani ay isbedeli doonto 10ka toddobaad ee soo socda, “ayuu yiri.
Wax ka bedel kasta waxaa si isdaba joog ah u diiday Netanyahu iyo isbahaysigiisa garabka midig, kuwaas oo hadda sidoo kale dareemi doona dhiirranaanta rajada madaxtinimada ee soo socota ee Donald Trump.
In kasta oo dhab ahaan qaabka uu Trump u wajihi doono gobolka aan la hubin, haddana waxaa loo malaynayaa in ay u badan tahay in uu u ogolaado Israa’iil in ay ku dhaqanto shuruudaheeda.
Si kastaba ha ahaatee, waxaa la sheegay in Trump uu Netanyahu u sheegay inuu doonayo in la joojiyo dagaalka marka uu xilka la wareego.
Sidaa darteed waxa laga yaabaa inay rumaystaan sida ugu wanaagsan ee lagu qasbi karo nooc heshiis ah inay tahay in cadaadis lagu saaro Xamaas. Haddii ay faa’iido hesho waxay ku xiran tahay in Qatar, oo ah saaxiib la isku halleyn karo, ay go’aansato inay la socoto.
